سندرم پیریفورمیس؛ علائم، درمان، فیزیوتراپی + تمرینات ورزشی

سندرم پیریفورمیس یکی از مشکلات عضلانی و عصبی شایعی است که در ناحیه باسن و پاها بروز می‌کند و معمولاً به دلیل گرفتگی یا التهاب عضله پیریفورمیس ایجاد می‌شود. این عضله کوچک اما بسیار مهم در عمق باسن قرار دارد و نقش کلیدی در حرکات مفصل ران و پایداری لگن ایفا می‌کند. زمانی که عضله پیریفورمیس دچار اسپاسم یا التهاب می‌شود، می‌تواند بر عصب سیاتیک فشار وارد کرده و علائمی مشابه سیاتیک ایجاد کند. این علائم شامل درد باسن، تیرکشیدن در پا و بی‌حسی یا گزگز اندام تحتانی است.

خوشبختانه با روش‌های مختلف درمانی از جمله دارو، تزریق، فیزیوتراپی و انجام تمرینات کششی و تقویتی می‌توان این مشکل را کنترل کرد. بسیاری از بیماران به دلیل محدودیت زمانی یا شرایط خاص، به دنبال خدمات فیزیوتراپی در منزل هستند تا بتوانند درمان خود را در محیطی امن و راحت دنبال کنند. در این مقاله جامع از وب‌سایت کلینیک فیزیوتراپی خانه سلامت، زیر نظر فیزیوتراپیست سعید مزین، به بررسی کامل سندرم پیریفورمیس، علائم، روش‌های درمان، نقش فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی مناسب خواهیم پرداخت تا بتوانید با آگاهی و اقدامات صحیح، این مشکل را به بهترین شکل مدیریت کنید.

پیریفورمیس چیست؟

عضله پیریفورمیس (Piriformis) یکی از عضلات عمقی لگن و باسن است که اندازه‌ای کوچک اما نقشی بسیار مهم در حرکات اندام تحتانی دارد. این عضله به شکل مثلثی یا گلابی‌شکل بوده و در عمق باسن، پشت مفصل ران و روی استخوان خاجی (ساکروم) قرار گرفته است.

کار اصلی عضله پیریفورمیس، چرخش خارجی ران (باز کردن ران به سمت بیرون) و کمک به حرکت و پایداری مفصل لگن است. علاوه بر این، در هنگام راه رفتن یا دویدن، این عضله نقش مهمی در تثبیت مفصل ران و جلوگیری از حرکات غیرطبیعی آن دارد.

نکته مهم این است که عصب سیاتیک، بزرگ‌ترین عصب بدن، از نزدیکی یا در برخی افراد حتی از میان این عضله عبور می‌کند. به همین دلیل اگر عضله پیریفورمیس دچار اسپاسم، التهاب یا گرفتگی شود، می‌تواند به عصب سیاتیک فشار وارد کرده و باعث بروز دردهایی شبیه سیاتیک شود. این وضعیت همان چیزی است که به آن سندرم پیریفورمیس می‌گویند.

به طور خلاصه:

• عضله پیریفورمیس یک عضله کوچک و مثلثی در عمق باسن است.

• وظیفه اصلی آن چرخش خارجی ران و تثبیت مفصل لگن است.

• ارتباط نزدیک آن با عصب سیاتیک باعث می‌شود مشکلات این عضله منجر به دردهای سیاتیکی شوند.

سندرم پیریفورمیس چیست؟

سندرم پیریفورمیس وضعیتی است که در آن عضله پیریفورمیس دچار گرفتگی یا التهاب می‌شود و به دلیل مجاورت نزدیک این عضله با عصب سیاتیک، موجب بروز درد و ناراحتی در مسیر این عصب خواهد شد. این مشکل می‌تواند با نشستن طولانی‌مدت، رانندگی‌های مداوم یا فعالیت‌های ورزشی سنگین تشدید شود.

از آنجایی که سندرم پیریفورمیس شباهت زیادی به دردهای سیاتیکی دارد، بسیاری از بیماران در ابتدا دچار اشتباه در تشخیص می‌شوند. توجه به علائم خاص و مراجعه به فیزیوتراپیست می‌تواند نقش مهمی در تشخیص دقیق و درمان صحیح داشته باشد.

---

علائم سندرم پیریفورمیس

علائم سندرم پیریفورمیس می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد، اما شایع‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• درد در ناحیه باسن که ممکن است به ران و ساق پا انتشار یابد.

• گزگز یا بی‌حسی در اندام تحتانی.

• افزایش درد هنگام نشستن طولانی‌مدت یا بالا رفتن از پله‌ها.

• محدودیت در حرکت مفصل ران.

این علائم معمولاً با فعالیت تشدید شده و در زمان استراحت کاهش پیدا می‌کنند. شناسایی دقیق نشانه‌ها کمک می‌کند تا از اشتباه گرفتن این سندرم با مشکلات ستون فقرات جلوگیری شود.

تشخیص سندرم پیریفورمیس

تشخیص سندرم پیریفورمیس کمی چالش‌برانگیز است، چون علائم آن شباهت زیادی به بیماری‌های دیگر به‌ویژه سیاتیک ناشی از دیسک کمر دارد. بنابراین، متخصصان معمولاً با استفاده از شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی دقیق و در صورت نیاز تصویربرداری، این اختلال را شناسایی می‌کنند.

مراحل تشخیص سندرم پیریفورمیس

1. گرفتن شرح حال بیمار

   • پزشک یا فیزیوتراپیست درباره علائم بیمار مانند درد باسن، انتشار درد به پا، بی‌حسی یا گزگز می‌پرسد.

   • بررسی می‌شود که آیا درد با نشستن طولانی یا بالا رفتن از پله‌ها تشدید می‌شود یا خیر.

2. معاینه فیزیکی

   • لمس ناحیه باسن: اگر فشار روی محل عضله پیریفورمیس باعث درد شدید شود، نشانه‌ای از سندرم است.

   • تست‌های حرکتی مانند کشش فلیکس-ادداکشن-اینتِرنال روتیشن (FAIR Test): در این تست، پا به حالت خاصی قرار می‌گیرد تا عضله پیریفورمیس تحت کشش قرار گیرد. اگر درد باسن یا تیرکشیدن به پا ایجاد شود، احتمال وجود سندرم بالا است.

   • بررسی دامنه حرکتی مفصل ران و مقایسه آن با سمت مقابل.

3. رد کردن بیماری‌های مشابه

   • چون علائم این سندرم شبیه دیسک کمر و مشکلات ستون فقرات است، پزشک ممکن است برای اطمینان آزمایش‌های تکمیلی مانند MRI یا سی‌تی اسکن را تجویز کند تا سایر علل رد شوند.

4. تست‌های عملکردی

   • تست‌هایی مثل نشستن طولانی یا ایستادن روی یک پا برای بررسی شدت درد.

---

علل ایجاد سندرم پیریفورمیس

سندرم پیریفورمیس به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. از جمله مهم‌ترین عوامل:

1. وارد شدن فشار بیش از حد به عضله پیریفورمیس در اثر ورزش‌های سنگین یا حرکات تکراری.

2. وضعیت نشستن نامناسب به ویژه در رانندگی‌های طولانی.

3. آسیب‌های مستقیم به لگن یا باسن مانند سقوط یا ضربه.

4. اختلالات آناتومیک که باعث تماس غیرطبیعی عصب سیاتیک و عضله پیریفورمیس می‌شوند.

پیشگیری از این مشکل مستلزم توجه به وضعیت بدنی، اصلاح سبک زندگی و تقویت عضلات اطراف لگن است.

نقش فیزیوتراپی در درمان سندرم پیریفورمیس

فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی غیرتهاجمی برای مدیریت سندرم پیریفورمیس است. این روش با بهره‌گیری از تکنیک‌های مختلف، به کاهش درد، بهبود عملکرد عضله پیریفورمیس و رفع فشار از عصب سیاتیک کمک می‌کند.

در کلینیک فیزیوتراپی خانه سلامت، درمان این سندرم با متدهای پیشرفته‌ای همچون الکتروتراپی، اولتراسوند، ماساژ درمانی و تمرینات تخصصی انجام می‌شود. مزیت اصلی فیزیوتراپی، درمان ریشه‌ای مشکل و جلوگیری از بازگشت مجدد علائم است.

✅ لیست درمان‌های فیزیوتراپی سندرم پیریفورمیس

برای درمان سندرم پیریفورمیس، فیزیوتراپیست‌ها از ترکیبی از تکنیک‌های دستی، دستگاهی و تمرینی استفاده می‌کنند. هر روش هدف مشخصی دارد؛ مثل کاهش التهاب، آزادسازی عضله پیریفورمیس یا تقویت عضلات اطراف لگن. در ادامه، مهم‌ترین درمان‌های فیزیوتراپی که در کلینیک‌هایی مثل خانه سلامت اجرا می‌شود را دقیق و مرتب لیست کرده‌ایم:

1. الکتروتراپی (TENS / IFC) – کاهش درد و التهاب با جریان الکتریکی ملایم.

2. اولتراسوندتراپی (Ultrasound Therapy) – نفوذ امواج صوتی برای کاهش التهاب عمقی و شل شدن عضله.

3. ماساژ درمانی تخصصی (Deep Tissue Massage / Trigger Point Therapy) – آزادسازی نقاط ماشه‌ای و رفع گرفتگی عضله پیریفورمیس.

4. درای نیدلینگ (Dry Needling) – فروبردن سوزن‌های نازک در بافت عضله برای آزادسازی اسپاسم.

5. لیزر درمانی کم‌توان (LLLT) – کاهش التهاب و تسریع ترمیم بافتی.

6. حرارت‌درمانی (Heat Therapy) – افزایش جریان خون و بهبود انعطاف‌پذیری عضله.

7. تمرینات کششی اختصاصی – کشش عضله پیریفورمیس و عضلات اطراف لگن.

8. تمرینات تقویتی – تقویت عضلات باسن، لگن و کمر برای جلوگیری از بازگشت علائم.

9. تکنیک‌های دستی (Manual Therapy & Mobilization) – حرکات اصلاحی و دستکاری مفصل ران و لگن.

10. اصلاح وضعیت بدنی و آموزش ارگونومی – آموزش نشستن، ایستادن و انجام فعالیت‌ها به شکل صحیح.

11. تمرینات تعادلی و اصلاح الگوهای حرکتی – بازآموزی حرکات بدن برای کاهش فشار روی پیریفورمیس.

---

📌 در مراحل حاد بیشتر از الکتروتراپی، اولتراسوند تراپی و ماساژ استفاده می‌شود و در مراحل مزمن تمرکز اصلی روی تمرینات کششی، تقویتی و اصلاح وضعیت بدن است.

---

نواحی تحت فیزیوتراپی در درمان سندرم پیریفورمیس

فیزیوتراپی لگن و باسن

لگن و باسن، ناحیه اصلی در درمان سندرم پیریفورمیس هستند. در این ناحیه از روش‌های متنوع فیزیوتراپی لگن استفاده می‌شود، از جمله کشش تخصصی عضله پیریفورمیس، ماساژ درمانی عمقی، الکتروتراپی و تمرینات تقویتی اختصاصی. هدف اصلی فیزیوتراپی لگن، آزادسازی عضله پیریفورمیس و کاهش فشار روی عصب سیاتیک است تا درد باسن و تیرکشیدن به پا کاهش یابد.

فیزیوتراپی کمر (ستون فقرات کمری)

چون درد ناشی از سندرم پیریفورمیس گاهی با مشکلات دیسک کمری اشتباه گرفته می‌شود، فیزیوتراپی کمر نقش تکمیلی مهمی دارد. این فیزیوتراپی شامل موبیلیزاسیون مفاصل کمری، تمرینات تقویت‌کننده عضلات مرکزی (Core) و اصلاح پوسچر می‌شود تا فشار روی لگن و باسن کاهش یابد و عملکرد ستون فقرات بهبود پیدا کند.

فیزیوتراپی پا (ران و ساق)

فشار عضله پیریفورمیس روی عصب سیاتیک می‌تواند باعث انتشار درد و بی‌حسی به ران، پشت ساق و حتی کف پا شود. فیزیوتراپی پا شامل تمرینات کششی عصب سیاتیک (Neural Gliding)، الکتروتراپی و تمرینات تقویتی و ثباتی اندام تحتانی است. این اقدامات به کاهش درد و بازگرداندن حرکت طبیعی پاها کمک می‌کنند.

فیزیوتراپی عضلات مرکزی (Core) و شکم

اگرچه عضلات مرکزی به‌طور مستقیم درگیر سندرم پیریفورمیس نیستند، ضعف این عضلات باعث افزایش فشار روی لگن و باسن می‌شود. فیزیوتراپی در این ناحیه شامل تمرینات Core و حرکات تقویتی شکم است تا ثبات لگن افزایش یابد و فشار روی عضله پیریفورمیس کاهش یابد.

فیزیوتراپی در منزل برای سندرم پیریفورمیس

برای بیمارانی که امکان مراجعه مداوم به کلینیک را ندارند، خدمات فیزیوتراپی در منزل گزینه‌ای بسیار مناسب است. در این روش، فیزیوتراپیست با تجهیزات پرتابل به منزل بیمار مراجعه کرده و درمان‌های لازم را ارائه می‌دهد.

مزایای فیزیوتراپی در منزل شامل راحتی بیشتر بیمار، کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد و ادامه روند درمان بدون وقفه است. این روش به‌ویژه برای سالمندان یا بیمارانی که دچار درد شدید هستند، بسیار کاربردی خواهد بود.

---

تمرینات ورزشی برای سندرم پیریفورمیس

تمرینات ورزشی بخش جدایی‌ناپذیر درمان سندرم پیریفورمیس محسوب می‌شوند. این تمرینات شامل حرکات کششی و تقویتی هستند که به کاهش فشار از روی عصب سیاتیک و بهبود انعطاف‌پذیری عضله پیریفورمیس کمک می‌کنند.

نمونه تمرینات:

• کشش عضله پیریفورمیس در حالت خوابیده: با خم کردن پا و کشاندن آن به سمت قفسه سینه.

• کشش نشسته: قرار دادن پای آسیب‌دیده روی پای مقابل و خم شدن به سمت جلو.

• تمرینات تقویتی لگن و باسن: مانند پل باسن یا اسکوات سبک.

انجام این تمرینات باید تحت نظر فیزیوتراپیست باشد تا از آسیب احتمالی جلوگیری شود.

---

تفاوت سندرم پیریفورمیس با سیاتیک

هرچند علائم سندرم پیریفورمیس و سیاتیک بسیار شبیه هستند، اما این دو مشکل تفاوت‌هایی اساسی دارند. در سیاتیک، علت اصلی درد به مشکلات دیسک کمر و ستون فقرات بازمی‌گردد، در حالی که در سندرم پیریفورمیس فشار مستقیم عضله بر عصب سیاتیک عامل اصلی است.

تشخیص صحیح از طریق معاینه بالینی و گاهی تصویربرداری پزشکی انجام می‌شود. درمان اشتباه می‌تواند روند بهبودی را طولانی‌تر کند، بنابراین مراجعه به متخصص فیزیوتراپی اهمیت ویژه‌ای دارد.

---

روش‌های درمانی مکمل سندرم پیریفورمیس

علاوه بر فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، درمان‌های مکملی نیز برای سندرم پیریفورمیس وجود دارد، از جمله:

• داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد و التهاب.

• تزریق کورتون یا داروهای بی‌حس‌کننده در موارد شدید.

• ماساژ درمانی و تکنیک‌های ریلکسیشن.

• اصلاح سبک زندگی شامل کاهش نشستن طولانی‌مدت و استفاده از صندلی مناسب.

ترکیب این روش‌ها با فیزیوتراپی بهترین نتیجه را برای بیمار به همراه خواهد داشت.

---

پیشگیری از سندرم پیریفورمیس

برای پیشگیری از بروز یا عود سندرم پیریفورمیس رعایت برخی نکات ساده اما کلیدی توصیه می‌شود:

• پرهیز از نشستن طولانی‌مدت و انجام حرکات کششی در فواصل منظم.

• استفاده از صندلی ارگونومیک و رعایت وضعیت صحیح بدن.

• تقویت عضلات لگن و باسن با تمرینات مناسب.

• گرم کردن کافی پیش از ورزش‌های سنگین.

این اقدامات ساده می‌توانند نقش بزرگی در کاهش احتمال ابتلا به این سندرم ایفا کنند.

نکاتی برای درمان سندرم پیریفورمیس

برای بهبود سریع‌تر و جلوگیری از مزمن شدن علائم سندرم پیریفورمیس رعایت یک‌سری نکات کلیدی ضروری است. توجه به این موارد در کنار درمان‌های فیزیوتراپی، روند توانبخشی شما را کوتاه‌تر و اثربخش‌تر خواهد کرد:

۱. از پوزیشن‌های تشدیدکننده دوری کنید

نشستن‌های طولانی‌مدت، قرار دادن پاها روی هم یا نشستن روی سطوح سخت می‌تواند فشار مضاعفی بر عضله پیریفورمیس و عصب سیاتیک وارد کند. سعی کنید از این حالت‌ها اجتناب کنید و در صورت نیاز، پس از هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه نشستن، کمی قدم بزنید یا حرکات کششی ساده انجام دهید.

۲. انجام منظم حرکات کششی

کشش ملایم عضلات گلوتئال، پیریفورمیس، همسترینگ و ساق پا نقش مهمی در کاهش گرفتگی و بهبود حرکت دارد. تمرینات پیلاتس و حرکات اصلاحی نه‌تنها موجب تقویت عضلات باسن می‌شوند، بلکه با فعال‌سازی عضلات مرکزی (Core) به تثبیت وضعیت لگن نیز کمک می‌کنند.

۳. استمرار در جلسات فیزیوتراپی

درمان فیزیوتراپی زمانی بیشترین اثر را دارد که جلسات به‌طور منظم و کامل تحت نظر فیزیوتراپیست باتجربه پیگیری شود. قطع زودهنگام یا نادیده گرفتن برنامه درمانی می‌تواند باعث بازگشت مجدد علائم شود.

۴. استفاده از کمپرس یخ در زمان درد

در مواقعی که درد یا التهاب تشدید می‌شود، کمپرس سرد در ناحیه باسن و لگن می‌تواند علائم را کاهش دهد. یک روش ساده استفاده از بطری آب یک‌بار مصرف یخ‌زده است که به‌آرامی روی محل درد قرار داده می‌شود.

۵. شروع سریع درمان پس از تشخیص

به محض اینکه علائم سندرم پیریفورمیس مانند درد باسن یا انتشار به پا را احساس کردید، بهتر است تحت نظر فیزیوتراپیست درمان را آغاز کنید. تأخیر در شروع درمان می‌تواند منجر به مزمن شدن مشکل و طولانی‌تر شدن دوره توانبخشی شود.

---

📌 رعایت این نکات در کنار روش‌های تخصصی فیزیوتراپی که در کلینیک خانه سلامت ارائه می‌شود، بهترین نتیجه را برای درمان سندرم پیریفورمیس به همراه خواهد داشت.

---

تمرینات ورزشی برای درمان سندرم پیریفورمیس

در ادامه تمرینات کاربردی و اثبات‌شده برای درمان سندرم پیریفورمیس معرفی می‌شوند. هر تمرین به صورت زیرعنوان همراه با توضیح کامل ارائه شده است:

۱. کشش عضلات همسترینگ در حالت ایستاده (Standing Hamstring Stretch)

برای انجام این تمرین، صاف بایستید و یک پا را روی سطحی کمی بالاتر (مثل صندلی یا چهارپایه) قرار دهید. زانوی پای بالا را کمی خم نگه داشته و به سمت جلو خم شوید تا کشش در پشت ران احساس شود. این تمرین به کاهش کشیدگی و فشار روی عضله پیریفورمیس و عصب سیاتیک کمک می‌کند.

---

۲. ابداکشن مفصل لگن در برابر مقاومت (Resisted Hip Abduction)

به پهلو بخوابید یا بایستید و کش مقاومتی (تراباند) را به دور مچ پا یا بالای زانو ببندید. سپس پای بالایی را به سمت بیرون باز کنید. این حرکت عضلات گلوتئوس میدیوس و مینیموس را تقویت کرده و به تثبیت لگن کمک می‌کند. ثبات لگن باعث کاهش فشار غیرطبیعی روی پیریفورمیس می‌شود.

---

۳. حرکت پلانک (Plank)

روی شکم دراز بکشید و سپس با تکیه بر ساعدها و پنجه پاها، بدن را بالا آورده و در یک خط مستقیم نگه دارید. عضلات شکم و باسن را منقبض کنید و تا ۳۰ ثانیه یا بیشتر در این وضعیت بمانید. پلانک عضلات مرکزی (Core) را تقویت کرده و به کنترل بهتر لگن و کاهش فشار روی عضله پیریفورمیس کمک می‌کند.

---

۴. حرکت ساید پلانک (Side Plank)

به پهلو دراز بکشید و بر روی ساعد و لبه پا تکیه کنید. بدن را در یک خط مستقیم بالا نگه دارید و عضلات شکم و پهلو را منقبض کنید. این تمرین علاوه بر تقویت عضلات جانبی شکم، در پایداری لگن و پیشگیری از حرکات جبرانی مؤثر است.

---

۵. اکستانسیون لگن با زانوی خم (Glute Bridge with Bent Knee)

به پشت بخوابید، زانوها را خم کنید و کف پا را روی زمین بگذارید. سپس باسن را بالا بیاورید تا بدن از شانه تا زانو در یک خط مستقیم قرار گیرد. این حرکت عضلات گلوتئال را تقویت کرده و فشار روی پیریفورمیس را کاهش می‌دهد. می‌توانید به‌صورت تک‌پا هم انجام دهید تا شدت تمرین بیشتر شود.

---

۶. حرکت صدفی (Clamshell)

به پهلو دراز بکشید، زانوها را خم کنید و پاشنه‌ها را روی هم قرار دهید. سپس زانوی بالایی را بدون جدا شدن پاشنه‌ها باز کنید و دوباره ببندید. این تمرین برای تقویت عضلات لگن به‌ویژه گلوتئوس میدیوس مفید است. البته در فاز حاد سندرم پیریفورمیس، باید با احتیاط انجام شود تا باعث تحریک بیشتر عضله پیریفورمیس نشود.

---

✅ انجام این تمرینات به صورت منظم، به‌ویژه تحت نظر فیزیوتراپیست، به کاهش درد، افزایش انعطاف‌پذیری و جلوگیری از بازگشت علائم کمک زیادی می‌کند.

جمع‌بندی

سندرم پیریفورمیس یک اختلال شایع اما قابل درمان است که به دلیل اسپاسم یا التهاب عضله پیریفورمیس و فشار بر عصب سیاتیک ایجاد می‌شود. علائم آن شامل درد باسن، تیرکشیدن پا و بی‌حسی اندام تحتانی است. درمان این مشکل با روش‌های مختلفی از جمله دارو، تزریق، ماساژ و به‌ویژه فیزیوتراپی امکان‌پذیر است. همچنین تمرینات ورزشی نقش کلیدی در بهبود عملکرد عضله و جلوگیری از بازگشت علائم دارند.

کلینیک فیزیوتراپی خانه سلامت با مدیریت فیزیوتراپیست سعید مزین و بهره‌گیری از جدیدترین متدهای درمانی، آماده ارائه خدمات تخصصی حضوری و فیزیوتراپی در منزل برای بیماران مبتلا به سندرم پیریفورمیس است. اگر شما یا اطرافیانتان با چنین علائمی روبه‌رو هستید، مراجعه سریع به متخصص می‌تواند روند بهبودی را تسهیل کرده و کیفیت زندگی شما را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.